صنعت نفت دنیا که زمانی با بیشترین تقاضا برای کار مواجه بود، اکنون در وضعیت کمبود نیروی انسانی و به عبارت دیگر بحران نیروی متخصص و علاقمند به فعالیت در این صنعت به سر می‌برد.
میانگین سن متخصصان صنعت نفت دنیا در حال حاضر حدود 47 سال است که نسبت به میانگین سن بازنشستگی دنیا که 55سال می‌باشد، بالاست و این امر تهدیدی برای آینده این صنعت به شمار می‌رود. شرکت‌های نفتی دنیا سعی می‌کنند به منظور استفاده از اندوخته علمی و تجربی افراد متخصص و با تجربه خود با همراه کردن نیروهای تازه‌نفس و جوان با این نیروها، انتقال تجربه را انجام دهند.
به طور معمول ذخایر نفت و گاز در مناطقی از دنیا وجود دارند که از نظر دسترسی دشوار هستند و شرایط کار برای نیروی انسانی سخت و سنگین است. ظهور و توسعه علوم نوین مانند فناوری اطلاعات این امکان را برای نخبگان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی فراهم آورده است که بتوانند به محیط‌های کاری با شرایط مطلوب‌تر و آسیب‌پذیری کمتر جذب شوند و کار در این گونه فضاها را بر کار در صنعت نفت که از فشردگی و مخاطرات زیادی برخوردار است، ترجیح دهند.
«مصطفی شریف‌النبی» کارشناس ارشد بازار بین‌المللی انرژی معتقد است در مقاطعی که بازار نفت با کاهش شدید قیمت‌های نفت خام مانند سال 1997 مواجه بود و به دنبال آن فعالیت‌های استخراج و تولید نفت خام کاهش یافت، شرکت‌های نفتی بین‌المللی به دلیل کاهش شدید درآمدهایشان و کاهش فعالیت دست به تعدیل نیروی انسانی زدند. از سوی دیگر کاهش سطح دستمزدها به دلیل شرایط فوق از جذابیت ادامه حضور نیروی انسانی در این صنعت کاست.
به گفته وی، صنعت نفت دنیا اکنون برای گسترش و توسعه دچار کمبود شدید نیروی انسانی است و اجرای این طرح‌ها به طور مثال در صنعت مایع گردانی گاز(ال‌ان‌جی) نه فقط با افزایش هزینه و مشکل ساخت تاسیسات مواجه است بلکه تأمین نیروی انسانی مشکلی فزون بر این مشکلات می‌باشد.
نتایج تحقیقی که در ابتدای مطلب به آن اشاره شد، حاکی از آن است که صنعت نفت کشورهای منطقه خاورمیانه و آمریکا نسبت به کشورهای اروپایی با مشکلات بیشتری در خصوص کمبود نیروی انسانی روبه‌رو است.
صنعت نفت ایران نیز مانند بسیاری از دیگر کشورهای تولیدکننده نفت و گاز از نظر نیروی انسانی با مشکلاتی مواجه است. میانگین سن نیروی انسانی فعال در صنعت نفت ایران مانند دیگر نقاط جهان بالاست و به عبارت دیگر «پیر» است. این صنعت در مقاطعی با ریزش قابل توجه نیروی انسانی متخصص مواجه بوده است.
به طور مثال پیروزی انقلاب اسلامی ایران مقطعی بود که برخی از متخصصان صنعت نفت ترک کشور را بر خدمت به میهن ترجیح دادند و جذب شرکت‌های خارجی که سالها در ایران فعالیت می‌کردند، شدند و برخی از نیروها نیز به طور زودرس بازنشسته شدند.
از سوی دیگر، برخی از کارشناسان نفتی معتقدند که دوره عقد قراردادهای بیع متقابل نفت در کشور دوره‌ای بود که شرکت‌های خارجی به صنعت نفت ایران ورود کردند و با شناسایی نیروهای متخصص و مجرب نفتی کشور و ارائه پیشنهادهای کاری جذاب این نیروها را جذب شرکت‌های خود کردند. اما آنچه مسلم است میزان جذب نیروی متخصص در سالهای گذشته همگن با خروج این نیروها از صنعت نفت، نبوده است.
دکتر «منصور معظمی» معاون وزیر نفت در منابع انسانی و مدیریت ضمن آنکه معتقد است در صنعت نفت ایران چیزی به عنوان بحران در بخش نیروی انسانی وجود ندارد، آثار 10 سال خلأجذب نیروی انسانی در صنعت نفت (به طور عمده در دوران جنگ) را کاملاً مشهود می‌داند و به نظر وی اختلاف بین سطوح بالا و پایین نیروی انسانی در این صنعت به شدت هویداست.
وی با اشاره به اینکه صنعت نفت از چند سال قبل جذب نیروی انسانی را آغاز کرده است، از جذب سالانه 4 تا 5هزار نیروی انسانی در این صنعت خبر می‌دهد و معتقد است این روند نه فقط ریزش نیرو را جبران می‌کند بلکه نیازهای آتی این صنعت را تأمین خواهد کرد.
برخی از کارشناسان نفتی کشور معتقدند جذب نیروی انسانی در صنعت نفت با برنامه‌ریزی و هماهنگ با طرح‌های توسعه‌ای نبوده و در واقع همزمان با اجرای این طرح‌ها پیش‌بینی نیروی انسانی و آموزش آنها صورت نگرفته است و نمی‌گیرد.
اما معظمی ضمن اشاره به این مطلب که جذب نیروهای باتجربه نه فقط در صنعت نفت بلکه در صنایع دیگر نیز کار ساده‌ای نیست، تصریح می‌کند: جذب نیرو در صنعت نفت تسریع شده و این امر در راستای برآوردن نیازهای صنعت نفت در سالهای اخیر بوده است. وی تاکید می‌کند که 2 تا 3سال قبل از بهره‌برداری از یک طرح در صنعت نفت نیروی انسانی لازم جذب شده، آموزش داده می‌شود و به طور عملی و تئوری در سایت کارآموزی می‌کند.
از مشکلات صنعت نفت کشور که نمی‌توان آن را نادیده گرفت، حفظ و نگهداری نیروی انسانی متخصص است. تمایل نیروهای متخصص صنعت نفت برای خروج از این صنعت در واقع حاکی از ناتوانی سیستم اداری و مدیریتی برای حفظ این نیروهاست.
مدیران صنعت نفت از اینکه هر روز ابزارهای مدیریتی و حوزه اختیارهای آنها در بخش نگهداری نیروی انسانی کم می‌شود که نتیجه آن از دست دادن نیروهای جوان است، گله‌مند هستند. به گفته برخی از دست‌اندرکاران صنعت نفت، نظام‌های پرداخت حقوق و پاداش و همچنین ارائه خدمات رفاهی و تسهیلات دیگر به کارکنان این صنعت با تصویب و وضع قوانین دست و پاگیر هر روز با محدودیت زیاد روبه‌رو می‌شود.
این در حالی است که کار در شرایط سخت مانند سکوهای تولید دریایی و گرمای بیش از 50 درجه جنوب کشور و دوری از خانواده برای هرکسی آسان و قابل تحمل نیست. کارکنان و کارگران صنعت نفت که در این مناطق کار می‌کنند به دلیل شرایط دشوار کاری و محیطی همواره از دستمزدهایشان و بی‌توجهی مدیران که در ستاد کار می‌کنند، گله‌مند هستند.
«معظمی» هم مشکلات پیش روی صنعت نفت را حفظ و نگهداری نیروی انسانی می‌داند و اذعان می‌کند که 20درصد نیروهای جذب شده به صنعت نفت، خروج از این صنعت و بخش دولتی را ترجیح می‌دهند و جذب بخش خصوصی می‌شوند.
اما از آنجایی که اداره بخش بالادستی صنعت نفت کشور به عهده وزارت نفت و زیرمجموعه آن می‌باشد تربیت و جذب نیروی متخصص برای این بخش بسیار ضروری است و لذا باید راهکارهایی برای ایجاد انگیزش بیشتر کار در این صنعت به ویژه مناطق عملیاتی اندیشید.
صنعت نفت از چند سال گذشته جذب نخبگان دانشگاهی را در برنامه خود قرار داده است.
اما آیا صرف نخبه بودن برای کار در این صنعت کافی است؟ برخی از کارشناسان صنعت نفت کشور معتقدند طرح جذب نخبگان دانشگاهی با صرف معدل بالا نتوانسته است کمبود نیروی متخصص در صنعت نفت را حل کند.
30 درصد نیروهای واقعاً نخبه که جذب صنعت نفت شدند، به کار خود ادامه ندادند و جذب شرکت‌های دیگر شدند و در مورد کارایی نیروهای نخبه باقی‌مانده نیز تردید وجود دارد.
